فرزندپروری با قصه | آیا والدین می‌توانند نویسنده شوند؟
اولین باری که به‌طور جدی با موضوع فرزندپروری با قصه و اهمیت قصه‌ها در عبور از چالش‌های فرزندپروری آشنا شدم، زمانی بود که خودم مادر شدم و با اولین چالش‌های دشوار با فرزندانم مواجه گشتم. هنگامی که نمی‌توانستم در مورد چالشی خاص، با توضیح و صحبت با فرزندانم راهی از پیش ببرم، ناچار راهی کتاب‌فروشی‌ها می‌شدم تا کتاب داستانی در مورد آن بیابم و برای فرزندانم بخوانم. اگر موفق می‌شدم، برایم مایه‌ی خرسندی بود؛ اما اگر کتابی پیدا نمی‌کردم که متناسب با فرهنگ و ارزش‌های خانواده‌ام باشد، فکرم بسیار درگیر این موضوع می‌شد.
در این شرایط، با توجه به علاقه‌ای که همیشه به قصه‌نویسی برای کودکان داشتم، تلاش می‌کردم تا خودم قصه‌ای را ساخته و پرداخته کنم و به شکل نمایش با عروسک برای فرزندانم اجرا کنم. کم‌کم با صحبت با دوستان و آشنایان به این نتیجه رسیدم که چالش‌های من با فرزندانم، چالش بسیاری از والدین دیگر نیز هست؛ این شد که داستان‌هایم را مکتوب کردم و داستاننویسی برای کودکان به حدی برایم جدی شد که تحت عنوان «نسیم قصه‌ها» شکل و شمایل ویژه‌ای به خود گرفت.
اما به راستی چرا تاثیر فرزندپروری با قصه بیش از توضیحات و توصیه‌ها و پندها است؟ هر یک از ما به عنوان یک والد، چگونه می‌توانیم با فراگیری اصول داستاننویسی برای کودکان، از چالش‌های فرزندپروری، به روشی دلپذیر و خوشایند عبور کنیم؟ با مطالعه‌ی این مقاله، ابعاد مختلفی از این موضوع برای شما روشن خواهد شد.
جادوی «یکی بود، یکی نبود»
قصه‌ها نه فقط برای کودکان، بلکه برای همه‌ی انسان‌ها، جاذبه‌ای منحصربه‌فرد دارند. من اسم این جاذبه را جادوی «یکی بود، یکی نبود» گذاشته‌ام. اگر شما در جمعی شروع به تعریف ماجرایی کنید، این احتمال وجود دارد که کسی به حرف شما توجهی نشان ندهد و صحبت شما را نشنیده گرفته شود؛ اما کافی است که ماجرای خود را با «یکی بود، یکی نبود» شروع کنید. مطمئن باشید عکس‌العمل‌ها کاملاً متفاوت خواهد بود و کمتر از یک دقیقه، همه‌ی توجهات به سوی شما جلب خواهد شد. گویی قصه‌ها می‌توانند انسان‌ها را مسخ کنند.
این جادوی «یکی بود، یکی نبود» به دوران کودکی ما باز می‌گردد؛ زمانی که جذاب‌ترین و شیرین‌ترین ماجراها را از زبان عزیزترین کسان خود، با این عبارت شنیده‌ایم. گویی همین جذابیت در عمق جانِ ما نفوذ کرده و در روان‌مان ماندگار شده است. در مورد کودکان نیز، همین شرایط وجود دارد. فضای ذهنی کودکان با قصه‌ها امن می‌شود. وقتی پای قصه به میان می‌آید، مطمئن می‌شوند قصد سرزنش و توبیخ و نصیحت‌های تکراری وجود ندارد؛ بلکه هدف شنیدن ماجرایی جذاب است و قرار است با شخصیت داستان همراه شوند و لذت ببرند. در این هنگام، مغز برای دریافت این لذت، درِ خود را باز می‌کند و آماده‌ی پذیرش و یادگیری می‌شود. به همین دلیل است که قصه‌ها با جذابیت خارق‌العاده‌ای که برای کودک ایجاد می‌کنند، بستر را برای آموزش غیرمستقیم مفاهیم متفاوت آماده می‌سازند.
نقش قصه‌ها در عبور از چالش‌های فرزندپروری
با نگاه متفاوتی که در بخش قبل به قصه‌ها انداختیم، می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که قصه‌ها علاوه بر ایجاد لذت در کودکان، ابزاری بسیار مناسب در عبور از چالش‌های فرزندپروری به‌حساب می‌آیند. هنگامی که آموزش مفاهیم و مهارت‌ها قدری پیچیده‌تر از حالت عادی می‌شوند یا توصیه‌های مداوم برای انجام یک کار، در کودک ایجاد ملال و دلزدگی می‌کند، فرزندپروری با قصه می‌تواند به کمک والدین بیاید.
اغلب والدین با خرید کتاب‌های مورد علاقه‌ی فرزندانشان در حوزه‌ی چالش‌های مختلف، تلاش می‌کنند تا از این ابزار به نفع بهبود روابط والد–فرزندی و همچین آموزش غیرمستقیم، بهره ببرند. اما مشکل از جایی شروع می‌شود که در برخی موارد، چالش آن‌قدر شخصی است که کتابی در رابطه با آن وجود ندارد یا اگر وجود داشته باشد، بحث را به انحراف می‌کشاند و با آنچه والدین انتظار دارند، متفاوت است. در بسیاری از موارد نیز پیش می‌آید که بستر فرهنگی کتاب با بستر فرهنگی کودک متفاوت است و راه‌کارهای موجود در آن نمی‌تواند برای فرزند ما عملی باشد.
حال، اگر والدین خودشان بتوانند با استفاده از خلاقیت خود قصه‌ای را برای فرزندشان بنویسند که در عبور از آن چالش خاص به کمک فرزندشان بیاید، چه؟ آیا چنین کاری برای شما عجیب است؟ آیا فکر می‌کنید که داستاننویسی فقط از عهده‌ی یک نویسنده‌ی زبردست برمی‌آید؟ اصلا این‌طور نیست. اما این کار مقدماتی دارد که اولین آن دغدغه‌یابی و دغدغه‌سازی برای کودکان است.
دغدغه‌یابی و دغدغه‌سازی برای کودکان
دو مفهوم «دغدغه‌یابی» و «دغدغه‌سازی» برای کودکان نقشی بسیار مهم و موثر را در فرزندپروری با قصه ایفا می‌کند. والدین آگاه و دور‌اندیش، نیاز دارند تا بدانند چه چیزی ذهن فرزندشان را به خود مشغول داشته است؟ به عبارت دیگر، دغدغه‌های او چیست؟ اما چه چیزی می‌تواند در این «دغدغه‌یابی» کمک‌کننده باشد؟ گفت‌و‌گو و شناخت متقابل. هر چقدر زمان بیشتری را به گفت‌و‌گو و تعامل با کیفیت به فرزندتان اختصاص دهید، شناخت شما از دغدغه‌های او عمیق‌تر خواهد شد.
اما در مورد «دغدغه‌سازی»، قضیه تا حدی متفاوت است. در اینجا این والدین هستند که دغدغه‌ای را که بنا به اقتضای زمان و مکان برای کودک لازم است، در او ایجاد می‌کنند و آن را وارد ذهن کودک می‌سازند. پس لازم است تا بهانه‌ای برای باز کردن سرِ صحبت با فرزند خود داشته باشند.
برای دست‌یابی به هر دو مورد «دغدغه‌یابی» و «دغدغه‌سازی»، قصه‌ها می‌توانند نقش بسیار مهمی را ایفا کنند. وقتی والدین قصه‌ای را برای کودک خود می‌گویند، با بررسی سوالاتی که کودک در رابطه با قصه از آن‌ها می‌پرسد، می‌توانند از دغدغه‌های ذهنی کودک مطلع شده و وقتی خودشان قصد حرف زدن درباره‌ی موضوعی را داشته باشند، می‌توانند با تعریف عامدانه‌ی قصه‌ای، سوالی را در ذهن کودک ایجاد کرده، سپس، بحث را در مسیری که به صلاح کودک است، هدایت کنند.
اینجاست که اگر والدین بتوانند مهارت خود را در داستاننویسی برای کودکان تقویت کنند، خود را به ابزاری بسیار موثر در فرزندپروری با قصه مجهز کرده‌اند و حتی می‌توانند داستان‌های خلاقانه‌ی خود را در اختیار سایر والدینی که چالش‌هایی مشابه با فرزندان خود دارند، قرار دهند.
والدین چگونه می‌توانند نویسنده شوند؟
اگر شما به عنوان یک والد، انگیزه‌ی کافی برای نگارش داستان‌های کودکانه را در خود احساس کرده باشید، احتمالاً این سوال برای شما ایجاد می‌شود که چگونه دست به قلم شوید؟ چه‌طور داستانی برای کودک خود بنویسید که بتواند او را مجذوب ساخته و در عین ایجاد لذت، آموزش غیرمستقیم مفاهیم و مهارت‌ها را نیز دربرگیرد؟
در اولین قدم، تنها باید تا می‌توانید داستان‌های کودکانه بخوانید و گوش کنید و کمی هم ذوق و حوصله و قریحه‌ی نوشتن داشته باشید. سعی کنید با بررسی کتاب‌های داستان مورد علاقه‌ی فرزندتان، الگویی را که نویسنده از آن‌ها پیروی کرده، دریابید و با پیروی از همان الگو، قصه‌ای را که خودتان در ذهن دارید، بنویسید. برای این‌کار، اصلاً سخت نگیرید. خیلی از اوقات حتی لازم نیست قصه‌ای که شما می‌نویسید، حتما به‌صورت مکتوب درآمده باشد. گاهی می‌توانید طرح اولیه‌ای از قصه را مد نظر قرار دهید و سپس با بازگو کردن آن در کنار فرزندتان، قصه را به‌صورت بداهه سر و سامان دهید. در بسیاری از موارد حتی پیشنهاداتی که از کودکان دریافت می‌کنید، می‌تواند در این مسیر برای شما راهگشا باشد تا کم‌کم به نسخه‌ی نهایی و مکتوب قصه‌ی خود برسید.
شاید طولی نکشد تا به این ترتیب، مجموعه‌ای زیبا و منحصر به فرد را از قصه‌های شخصی خود و فرزندتان خلق کنید و حتی آن را منتشر ساخته و در اختیار والدین دیگر نیز قرار دهید.
رعایت اصول روانشناسی در داستاننویسی برای کودکان
نکته‌ی بسیار مهمی که در فرزندپروری با قصه به آن توجه داشته باشید این است که در نوشتن قصه‌های کودکانه نمی‌توان به اصول روانشناسی کودک بی‌اعتنا بود. کسی که به عنوان والد یا نویسنده دست به نگارش داستان‌های کودکانه می‌زند، باید با اصول روانشناسی کودک نیز آشنا باشد؛ در غیر این صورت، ممکن است با داستان‌های خود به روان کودک آسیب برساند.
متاسفانه امروزه در تعداد زیادی از کتاب‌های کودکانه با این مشکل رو به رو هستیم. بسیاری از کتاب‌هایی که امروزه در کتاب‌فروشی‌ها در دسترس کودکان قرار گرفته‌اند، از ابتدایی‌ترین اصول روانشناختی کودک بی‌بهره هستند و خیلی از اوقات آثار نامطلوب و ماندگاری را بر روان کودک برجای می‌گذارند.
پس بسیار مهم است تا در جایگاه یک والدِ نویسنده یا کسی که به داستاننویسی برای کودکان علاقه دارد، علاوه بر فراگیری اصول داستاننویسی، جایگاهی ویژه را برای مطالعه در حوزه‌ی روانشناسی کودک در نظر بگیریم و مشاوران و متخصصانی را در کنار خود داشته باشیم تا در صورت لزوم با آن‌ها مشورت کنیم.
خالق قهرمان داستان زندگی فرزند خود باشید
به عقیده‌ی من، برای والدینی که دستی بر قلم دارند و از ذوق و قریحه‌ی داستان‌سرایی برای فرزندانشان برخورداند، فرزندپروری با قصه و خلق داستانی کودکانه برای فرزندشان یکی از بزرگ‌ترین لذت‌ها محسوب می‌شود. وقتی داستانی را برای فرزندتان می‌خوانید که با اطلاع از تمام جزئیات مورد علاقه‌ی خودِ او آن را پرورنده‌اید، در هنگام معرفی قهرمان داستان، برق لذت را در چشمان فرزندتان خواهید دید. اینجاست که رابطه‌ی والد–فرزندی شما بسیار عمیق‌تر شده و خاطره‌ای به‌یاد‌ماندنی را در ذهن فرزند خود حک کرده‌اید.
فرزندپروری با قصه یکی از دلپذیرترین روش‌های فرزندپروری است که تحقق آن در عین سادگی، حساسیت‌هایی را نیز دربرمی‌گیرد. پس چه بهتر که قبل از انجام آن، در دورهی «والدین نویسنده» شرکت کنید تا علاوه بر فراگیری اصول داستاننویسی برای کودکان با اصول روانشناسی انسان‌گرا نیز آشنا شوید و در تیمی متشکل از والدین علاقمند به نویسندگی برای کودکان، به صورت اصولی و ساختاریافته وارد این حوزه‌ی جذاب شوید.
من، نسیم فرخنده، اینجا هستم تا تمام دانش و تجربیات خودم را در جایگاه یک والدِ نویسنده، در دورهی «والدینِ نویسنده» در اختیار شما والدین علاقمند به داستاننویسی برای کودکان قرار دهم. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این دوره، اینجا را کلیک کنید.
آخرین دیدگاه‌ها